يکي از مهمترين مسائل وجودشناسي، بحث درباره وحدت و کثرت حقيقت هستي است که در اين باره، طيف گسترده‌اي از نظريات ارائه شده است. از قول به تباين مطلق موجودات تا قول به وحدت شخصي وجود. يکي از نظريات مطرح ومهم در اين باب، نظريه وحدت تشکيکي وجود است که در حکمت متعاليه پرورش يافت؛ ديدگاهي که هم کثرت را در عالم حقيقي مي‌داند و هم وحدت را، و قائل به وحدت در عين کثرت است. اين نظريه نيز همانند هر رأي فلسفي ديگري، در معرض شرح و نقد صاحب‌نظران قرار گرفته و جداي از مخالفت پاره‌اي از انديشمندان با آن، در بين خود پيروان حكمت متعاليه نيز گاه در تعبين منظور نهايي ملاصدرا اختلاف نظر پيش آمده است. اين اختلاف نظر از مبادي تصوري تشكيك و اينكه ضابطه اصلي تشكيك در وجود چيست، شروع مي‌‌شود و تا بحث از ادله تشكيك وحيطه شمول تشكيك گسترش مي‌يابد و حتي در اين خصوص بحث است كه آيا نظريه وحدت تشكيكي وجود، نظر نهايي ملاصدرا بوده يا وي اين نظريه را صرفا به عنوان يك ديدگاه تعليمي مطرح كرده تا بتدريج ذهن را براي پذيرش نظريه وحدت شخصي وجود كه قول عرفاست، آماده كند.
كتاب «وحدت وجود در حكمت متعاليه» نوشته حسين سوزنچي به بحث و بررسي پيرامون اين مسائل ميپردازد. نويسنده در اين كتاب، خود را با دو سنخ بحث فلسفي مواجه مي‌‌بيند. يك سنخ مباحثي كه طرح آنها براي رفع ابهامات و پيچيدگي‌هاي اصل مسأله لازم است تا ابتدا تصوير معقول و جامعي از اين نظريه ارائه شود؛ مانند بحث از تاريخچه، مبادي تصوري و تصديقي و لوازم و نتايج اين نظريه؛ و سنخ دوم مباحث، مشخصا يك سلسله مسأله‌هاي فلسفي ميباشد، مانند اينكه با توجه به تشكيكي دانستن مراتب طولي وجود، اگر اين مراتب متصلند آنگاه چگونه ملاصدرا قائل به عوالم مختلف و عقول مختلف شده است و اگر بين اينها انفصال است، فاصله بين دو مرتبه چگونه متصور است؟ يا اينكه آيا تشكيك وجود عهده‌دار تبين همه كثرات وجودي (از جمله كثرت عرضي) است؟ آيا تشكيك عرضي سخن قابل دفاعي است؟ و از همه مهمتر اينكه آيا اين وحدت تشكيكي ملاصدرا همان وحدت وجود عرفاست يا اينكه او اين نظريه را صرفا به عنوان پلي براي گذر و رسيدن به وحدت شخصي وجود مطرح كرده است؟
بدين ترتيب، كتاب «وحدت وجود در حكمت متعاليه» مشتمل بر هفت فصل و يك ضميمه ميباشد. موضوع فصل اول تاريخچه اين نظريه است. در اين فصل با اشاره به ريشه‌هاي اين مسأله در منطق و فلسفه و عرفان، تحولاتي كه در خصوص بحث تشكيك رخ داده، مورد بررسي قرار گرفته، و سپس گزارشي از نظريه‌هايي که در حوزه فلسفه در تبيين فلسفي تشکيک مطرح شده، يعني: تشكيك در عرضي، تشكيك در ماهيت، تشكيك در نور و تشكيك در وجود و چگونگي تطور تاريخي آنها، ارائه شده است.
فصل دوم به چيستي وحدت تشكيكي وجود و به تعبيري، به مبادي تصوري آن اختصاص يافته است. بزرگان فلسفه بر اين باورند كه در فلسفه، تصور مطلب به‌مراتب دشوارتر از تصديق آن است و عمده مخالفت‌ها ناشي از عدم تصور صحيح است. همين امر موجب شده مبادي تصوري بحث تشكيك، يعني مشخصا اطلاقات واژه‌هاي اصلي بحث (وحدت، كثرت و وجود) و سپس ضابطه تشكيك وجود مورد بررسي دقيق فلسفي قرار گيرد.
فصل سوم ناظر به اثبات فلسفي اين نظريه، و به تعبيري، به بررسي مبادي تصديقي آن ميپردازد. در اينجا ابتدا حصر عقلي‌اي از ديدگاههاي ممكن در بحث وحدت و كثرت بر مبناي پذيرش اصالت وجود مطرح شده و پيش از ورود در ادله ايجابي تشكيك، ادله ديدگاههاي رقيب (يعني نظريه تباين وجودات و نظريه وحدت شخصي وجود) مورد نقد و بررسي قرار گرفته است. سپس استقصايي از ادله وحدت تشكيكي وجود به عمل آمده و سخن مخالفان تشكيك در وجود نيز در ذيل همين ادله بررسي شده است.
فصول چهارم و پنجم هركدام به رفع ابهاماتي در خصوص يكي از حوزه‌هاي بحث از وحدت تشكيكي وجود مي‌‌پردازند. فصل چهارم درباره مشكلات تشکيک طولي است كه چگونه ميتوان به اتصال در عين انفصال فتوا داد و چگونه ميتوان با وجود باور به اتصال مراتب، كثرت حقيقي را هم پذيرفت.
فصل پنجم هم به بررسي ادله موافق و مخالف تشكيك عَرْضي ميپردازد و نشان ميدهد با پذيرش اصل تشكيك وجود، چاره‌اي جز پذيرش تشكيك عرضي نمي‌‌ماند و برخي از ادله تشكيك چنان شمولي دارند كه متكفل تبيين تمامي كثرات وجودي، از جمله کثرات عرضي مي‌باشند.
فصل ششم مروري است بر برخي از لوازم مهم نظريه وحدت تشكيكي وجود. البته در ضميمه پاياني اين كتاب، بيش از صد مورد، لازمه فلسفي در حوزه‌هاي مختلف وجودشناسي و معرفت‌شناسي براي اين نظريه که مورد تصريح ملاصدرا و پيروانش قرار گرفته، مطرح شده است؛ اما نويسنده به دليل ضيق مجال، در اين فصل تنها توضيحات مختصري درباره برخي از مهمترين اين لوازم، كه در نظام فلسفي صدرايي اهميت خاصي دارند، ارائه كرده است.
فصل هفتم به مهمترين ثمره، و به تعبيري آخرين مسأله ممکن در حوزه بحث از وحدت تشکيکي وجود ميپردازد، يعني اينكه آيا تشكيكي دانستن وجود، نظر نهايي ملاصدرا است يا صرفا به عنوان پلي براي رسيدن به ايده‌اي است که از آن به «وحدت شخصي وجود» تعبير شده است. اين فصل در واقع توضيح دهنده علت نام‌گذاري كتاب است، كه واقعا «وحدت وجود» نزد ملاصدرا به چه معنا بوده است. در اين فصل ابتدا مروري بر انديشه متفكران پس از ملاصدرا تا زمان حاضر انجام شده تا تنوع اقوال و چگونگي پيدايش اين نزاع آشکارتر گردد، سپس سعي گرديده به قضاوت در اين زمينه اقدام شود. براي اينکه اين قضاوت به نحو موجهي انجام شود، ابتدا به تمايز مفهومي اين دو ديدگاه اشاره شده، سپس مواردي که طرفداران گذر از وحدت تشکيکي به وحدت شخصي وجود به عنوان برهان بر ادعاي خويش مطرح كرده‌اند مورد نقد و بررسي قرار گرفته و آنگاه ساير مناقشاتي که به لحاظ فلسفي بر اين ادعا مي‌تواند وارد شود مورد توجه واقع گرديده و در نهايت سعي شده با استناد به برخي از توضيحات خود ملاصدرا قضاوتي در اين باره مطرح شود.
در پايان کتاب نيز بخشي با عنوان «سخن آخر» آمده تا علاوه بر ارائه جمع‌بندي جامعي از ثمرات اين تحقيق، پيشنهادهايي براي كساني كه بخواهند به تحقيق و تتبع بيشتر در اين زمينه بپردازند، ارائه گردد.
آن گونه كه نويسنده در مقدمه كتاب اشاره كرده، اين اثر در ابتدا رساله‌اي بوده که نويسنده براي اخذ مدرک دکتراي خويش در دانشگاه تربيت مدرس ارائه کرده و اكنون بعد از گذشت ۵ سال با انجام اصلاحاتي در مباحث مختلف آن به انتشار آن اقدام نموده است.
همچنين نويسنده در مقدمه به نسبت اين كتاب، با يكي از آثار مهمي كه در باب اين موضوع به صورت مستقل تدوين شده اشاره كرده است؛ يعني كتاب «نظام حكمت صدرايي(۲): تشكيك در وجود» نوشته عبدالرسول عبوديت. وي با تاكيد بر دقت‌هاي فلسفي اثر فوق، توضيح ميدهد كه اهميت اثر فوق در «نگاهي است كه به سير تطور تاريخي مسأله در فضاي انديشه فلسفي داشته و در واقع نوعي سير تطور ذهن براي رسيدن به مسأله وحدت تشكيكي وجود مورد توجه قرار گرفته است» اما نقص آن در اين است كه «بر خلاف عنوان كتاب، بيش از آنكه به مسأله تشكيك وجود در نظام حكمت صدرايي بپردازد، سير تاريخي اين مسأله را تا اثباتش توسط ملاصدرا تعقيب كرده و به انواع تحولات و تطوراتي كه اين نظريه در ميان حكماي صدرايي پيدا كرده و نسبت اين نظريه با ساير اجزاي اين نظام فلسفي و لوازم و نتايج آن در اين نظام اشاره‌اي نشده است» و اظهار نموده كه در كتاب خود، اين زوايا را بيشتر مورد توجه قرار داده است.
كتاب «وحدت وجود در حكمت متعاليه» نوشته حسين سوزنچي در ۴۳۷ صفحه و توسط انتشارات دانشگاه امام صادق عليه‌السلام در تيراژ ۱۵۰۰ نسخه در زمستان ۱۳۸۹ با قيمت ۶۵۰۰۰ ريال منتشر گرديده است.
بازدیدها: ۴۸۲
سلام
فایل پی دی اف را بگزارید لطفا ممنون می شویم
سلام علیکم
با توجه به اینکه این جزء حقوق ناشری است که کتاب را چاپ کرده است لذا قانونا اجازه چنین کاری ندارم.
سلام
چطور می تونم این کتاب رو تهیه کنم؟
سلام علیکم
ناشرش انتشارات دانشگاه امام صادق است که علاوه بر فروش در کتابفروشیها، فروش اینترنتی آن هم میسر است و با یک جستجوی ساده می‌توانید مراکز فروش اینترنتی آن را بیابید.
جناب آقاي دكتر سلام
در سال ۸۳ مقاله اي نوشته ايد با عنوان وحدت وجود در حکمت متعالیه (بررسی تاریخی و معنا شناختی)
در دو سه جاي اين مقاله عنوان كرده ايد كه بخشي از مطلب را به مقاله هاي ديگر موكول مي كنيد. مثل ادله فلسفي قائلان به تفكيك و يا صفحه ۱۴۲ نامه حكمت كه سه دسته مسئله را بيان ميكنيد و تنها به بررسي دسته اول مي پردازيد.
خواستم ببينم آيا مقاله هاي بعدي را هم تدوين كرده ايد يا خير
ضمنا از مطالب ارزشمندتان چه در كلاس هاي درس دانشگاه و چه در مقاله ها و كتاب هايتان بسيار استفاده كرده ام .ممنون و متشكر
سلام علیکم
آن مقاله بر اساس رساله دکتریم بود که مقاله بعدی ای در همان فصلنامه نوشتم و مطالب مذکور را آوردم و بعدا کل بحث را در همین کتاب «وحدت وجود در حکمت متعالیه» ارائه کردم.
التماس دعا
البته به نظر مي رسد در اين كتابي كه اينجا معرفي كرده ايد بحث را كامل كرده ايد.