میلاد امام حسن مجتبی ع مبارک باد
بسم الله الرحمن الرحیم
به مناسبت تقارن میلاد امام حسن مجتبی ع با پیمان‌شکنی آمریکا در برجام، و با نیم نگاهی به سخنرانی مقام معظم رهبری در دیدار دانشجویی که بر کلید واژه «صبر انقلابی» تاکید کردند، یادداشت مختصری نوشتم که در همان روز میلاد در روزنامه جام جم منتشر شد و متن آن در ادامه تقدیم می‌شود.
بی‌تردید یکی از مهمترین محورهای دعوت انبیاء، دعوت به برقراری عدالت است:
«لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْميزانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ» (سوره حدید، آیه۲۵)
این امر بقدری مهم بوده که وعده برقراری حکومت عدل جهانی، از همان ابتدای آمدن انبیای الهی مطرح شده، و همه پیامبران مژده به ظهور منجی‌ای داده‌اند که جهان را پر از عدل و داد خواهد کرد و انسانها را به آمادگی برای این مسیر فراخوانده‌اند.
از طرف دیگر، شاید مهمترین واقعه اجتماعی در زندگی امام حسن ع، صلح ایشان است با معاویه،؛ معاویه‌ای که همان زمان هم بر آگاهان مخفی نبود که نه‌تنها در مسیر عدالت گام نخواهد برداشت؛ بلکه تمام تلاش خود را در مسیر انحراف اسلام از مسیر اصلی خود در پیش خواهد گرفت.
طبیعتا این واقعه سوالی را در اذهان همگان – بویژه شیعیان – پدید آورد:
آیا امام حسن ع با این صلح، از آرمان‌های عدالتخواهانه اسلام دست برداشت؟
امام حسن ع به نص پیامبر اکرم ص امام بود: «حسن ع و حسین ع امام‌اند، بنشینند یا قیام کنند.» (علل الشرائع، ج۱، ص۲۱۱)[۱]؛ و امام کسی است که حتما راهی را که پیامبران آغاز کرده‌اند ادامه می‌دهد.
اما چگونه این صلح، که در نتیجه آن، دست معاویه در ظلم کردن باز شد، با حرکت در مسیر آرمان عدالت‌خواهی سازگار است؟
انسان در درون خود نمی‌تواند از فهم جامعه‌شناختیِ وقایع اجتماعی خودداری کند؛ و شیعیانی که نتوانستند فهم صحیحی از این اقدام امام حسن ع داشته باشند، کم‌کم یا در دام جریان زیدیه افتادند – که ائمه‌ای را که قیام نمی‌کردند، تخطئه، و امامت آنان را انکار می‌نمودند – و یا دچار نوعی بی‌عملی و رخوت و بی‌مسئولیتی شدند و رخوت خود را با کنار کشیدن امام ع توجیه می‌کردند!
کلیدواژه «صبر انقلابی» می‌تواند تبیینی جامعه‌شناختی از این اقدام به دست دهد:
تا پیش از گسترش نهایی حکومت عدل مهدوی، همواره در جهان، ظلم و ستم و موانعی در پیش روی انسانها و جوامع وجود داشته است؛ و انسان عدالت‌خواه و پیرو انبیاء نمی‌تواند در مقابل ظلم و ستم ساکت بماند؛ و این است که «روحیه انقلابی» را برای «مومن واقعی» به یک ضرورت تبدیل می‌کند.
اما رفع ظلم و ستم از عالم، نه یک اقدام فوری، بلکه نیازمند تلاشی مستمر و درازمدت است که انسان «مومن انقلابی» باید خود را برای پیمودن چنین مسیری آماده کرده باشد.
و واضح است که این مسیر، مسیری نیست که همواره با موفقیت‌ها و پیروزی‌های ظاهری همراه باشد؛ بلکه گاه ناچار است به شکست‌های ظاهری و عقب‌نشینی‌های تاکتیکی تن دهد:
شکست‌هایی که حتی در درون پیامبران و یاران ایشان اضطرابی پدید می‌آورد که: «پس وعده نصرت خدا چه شد؟» (وَ زُلْزِلُوا حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَ الَّذينَ آمَنُوا مَعَهُ مَتى نَصْرُ اللَّه؛ سوره بقره، آیه ۲۱۴)؛
و عقب‌نشینی‌هایی که گاه دهها سال طول می‌کشید: فاصله پذیرش صلح امام حسن ع تا قیام امام حسین ع حدود ۲۰ سال بود؛ یعنی ۲۰ سال ظلم و ستم علنی معاویه، و صبر امام ع.
و مهم برای یک انسان مومن انقلابی این است که بین «دست روی دست گذاشتن» و «عقب‌نشینی تاکتیکی» تمایز بگذارد؛ و بفهمد که این «دندان روی جگر گذاشتن‌ها» و «عقب‌نشینی‌ها» هیچگاه از باب دست برداشتن از آن آرمان متعالی نبوده است.
«صبر انقلابی» یکی از لوازم «روحیه انقلابی واقع‌بین» است؛ یعنی آرمانگراییِ نهفته در روحیه انقلابی – و به تعبیر دیگر، «خشم انقلابی» – ما را از واقع‌بینی باز ندارد: در حالی که ذره‌ای از آرمان‌های اصیل خود دست برنداشته‌ایم، آرمان‌های خود را با ملاحظه واقعیت‌های موجود پیگیری کنیم؛ و باری بر دوش جامعه نگذاریم که از همراهی در اصل مسیر صرف‌نظر کند.[۲]
اگر لحظه‌ای ظلم و ستم‌هایی را که بعد از کنار کشیدن امام حسن ع توسط معاویه و کارگزاران او در جامعه اسلامی واقع شد از نظر بگذرانیم و به گرفتاری‌های شدیدی که بعد از این صلح، هم توده‌های مسلمان را فراگرفت و هم نخبگان دلسوز را به حاشیه برد و از دم تیغ گذراند توجه کنیم، درمی‌یابیم که «صبر انقلابی» داشتن چه اندازه دشوار است.
در آیه ۱۱ سوره هود، به جای ترکیب پرکاربرد «آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحات»، ترکیب «صَبَرُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحات» آمده ، و «صبر» به «جای «ایمان» گذاشته شده است.
شاید می‌خواهد به ما تذکر دهد که در جهانی که تحقق عدالت با فراز و نشیب‌های فراوان همراه است، «صبر انقلابی» و «ایمان» دو روی یک سکه‌اند؛ و بدون «صبر انقلابی» نمی‌توان از ایمان به آرمان های پیامبران دم زد و برای «صبر انقلابی داشتن» حتی اگر پیامبر اولواالعزم هم باشی، باید از خداوند درخواست «شرح صدر» کنی (سوره طه، آیه ۲۵).[۳]
«صبر انقلابی» یعنی اینکه امام حسن ع در صلح خود با نابکارترین انسانهای روزگار که ظلم‌های فراوانی در حق انسانها کرد، ذره‌ای و لحظه‌ای از آرمان‌های عدالتخواهانه اسلام دست برنداشت؛
و اگر این «صبر انقلابی» نبود، هیچگاه زمینه «خشم انقلابیِ» امام حسین ع مهیا نمی‌شد.
همچنین همین موضوع را با تفصیل بیشتر در دو جلسه سخنرانی در مسجد دانشگاه باقرالعلوم ع ارائه کردم که فایل‌های صوتی آن هم ضمیمه شده است.
امام حسن ع و صبر انقلابی (جلسه اول)
امام حسن ع و صبر انقلابی (جلسه دوم)
[۱] . حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ دَاوُدَ الدَّقَّاقُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ اللَّيْثِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ حُمَيْدٍ قَالَ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ أَبِي بُكَيْرٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْعَلَاءِ الْخَفَّافُ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ عَقِيصَا قَالَ: قُلْتُ لِلْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لِمَ دَاهَنْتَ مُعَاوِيَةَ وَ صَالَحْتَهُ وَ قَدْ عَلِمْتَ أَنَّ الْحَقَّ لَكَ دُونَهُ وَ أَنَّ مُعَاوِيَةَ ضَالٌّ بَاغٍ فَقَالَ يَا أَبَا سَعِيدٍ أَ لَسْتُ حُجَّةَ اللَّهِ تَعَالَى ذِكْرُهُ عَلَى خَلْقِهِ وَ إِمَاماً عَلَيْهِمْ بَعْدَ أَبِي ع قُلْتُ بَلَى قَالَ أَ لَسْتُ الَّذِي قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِي وَ لِأَخِي الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ إِمَامَانِ قَامَا أَوْ قَعَدَا قُلْتُ بَلَى- قَالَ فَأَنَا إِذَنْ إِمَامٌ لَوْ قُمْتُ وَ أَنَا إِمَامٌ إِذْ لَوْ قَعَدْت … .
[۲] . «صبر انقلابی» همان است که خداوند به پیامبرش دستور می‌دهد که نه‌تنها خودت، بلکه همراهان تو نیز باید اهل استقامت بورزند، آن هم نه هر گونه که خودتان دلتان می‌خواهد، بلکه استقامتی بر اساس وظیفه و آن گونه که به شما دستور داده شده است (فَاسْتَقِمْ كَما أُمِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَك: هود/۱۱۲)
[۳] . «صبر انقلابی» یعنی حضرت موسی ع حتی برای دعوت فرعون هم نرمش در پیش گیرد، شاید که او هدایت شود (سوره طه، آیه ۴۴)
«صبر انقلابی» یعنی هارون برای اینکه جامعه نوپای دینی خود از هم نپاشد، حتی در برابر گوساله‌پرستی ذی‌نفوذان در جامعه دینی، مدتی سکوت کند (سوره طه، آیه ۹۴)؛
«صبر انقلابی» یعنی نه‌تنها ۲۵ سال سکوت، بلکه حتی در مقابل «تقاضای حکمیت» از جانب معاویه به خاطر کم‌بصیرتی جامعه کوتاه آمدن.
و در یک کلام، «صبر انقلابی» یعنی بیش از ۱۱۰۰ سال انتظار و اجازه دادن به مردم برای تجربه کردن فراز و فرودها، برای آماده شدن برای قیام نهایی.
بازدیدها: ۴۰۷